Sexelåtnome – sex goh kapitaale
Doh jeenjemes noerh eah sexem målsoeh aevhkiej vööste, men ….
Oslovisnie jaepien 2023 3 % learoehkijstie vaestiedin, mah lin meatan prosjektesne Ung i Oslo jåarhkeskuvlesne, sijjieh lin seksuelle dahkoeh aevhkiej vööste dorjeme minngemes jaepien. Seamma jïjnjh baernieh jïh nïejth vaestiedin dah dååjrehtimmiem utnin. Doh jeanatjommes vaestiedin dah lin sexem lotneme aevhkiej vööste fysiske gaavnedimmine jeatjah noerine mejtie damtin. Nïejth jienebh dååjrehtimmieh utnin goh baernieh låtnoeminie seksuelle dahkojste digitaalelaakan, jïh dïhte giejnie seksuelle dahkoeh lotneme lij såemies geerve almetje maam idtjin damth.
Laakh dam jiehtieh
Ij leah luhpehts sexem doekedh Nöörjesne, men sexem åestedh lea luhpehts (Bysvehtslaake § 316). Sexem åestedh såemies almetjijstie gaskem 16 jïh 18 jaepieh striengkiesåbpoe bysvehtsem vadta (Bysvehtslaake § 309). Jis naakenh sexem åestieh jallh duekieh såemies almetjistie gie nuerebe goh 16 jaepieh, daate lea seksuelle daaresjimmie maanan vööste nöörjen laaki mietie (Bysvehtslaake § 302, § 303, § 304). Jis almetje lea nuerebe goh 14 jaepieh, åesteme sexeste daehtie almetjistie ryöknesåvva goh maanam rantan vaalteme (Bysvehtslaake § 299, § 300, § 301)).
Ij dam prostitusjovnine utnieh
Doh jeenjemes noerh mah sexem låtnoeh sijhtieh sveekes daejtie dahkojde vuejnedh goh prostitusjovne. Naakenidie daate sjugniehtåvva kraanskoeminie seksualiteeteste jïh raastijste, mearan jeatjabidie maahta sjugniehtovvedh goh loetemestrategije såemies aehpesne, akte vuekie ruvsemehtieh skååffedh jallh goh akte såarhts domteseregulereeme. Doh aevhkieh mej vööste noerh sexem låtnoeh maehtieh årrodh vadtesh, elektronihke, vaarjoeh, beapmoe, feeleme, sminke, dågka, ruvsemehtieh, beetnegh, baahtseme akten byjresasse jallh gaskese geerve almetjinie, hokse geerve almetjistie. Anonyme gihtjemegoerehtimmesne maam Pro Senteret tjïrrehti 2022, 190 almetjh vaestiedin sijjieh lin sexem lotneme åvtelen 18 jaepieh illin (dah lin båarasåbpoe goh 18 jaepieh gosse vaestiedin) mij dej motivasjovne lij sexem låtnodh. Motivasjovne jeerehti, men abpe 69 % vaestiedin dah beetnegh daarpesjin. Jeatjah sïejhme motivasjovnefaktovrh mejtie noerh soptsestin lin gieltegsvoete (39 %) reguleereme baaktjes domtesijstie (32 %) deadtove åestiejistie (31 %), daerpiesvoete buerebe domtedh (28 %) jïh sjaavnjoe lïhkesvoeten jïh hoksen bïjre (26 %).
Naakenidie låtnome sexeste maahta domtesem vedtedh gieltegsvoeteste, aarvoste, faamoste jïh gïehtjedimmeste, mearan jeatjebh maehtieh dam dååjredh goh narrahtihks jïh skaaroehtihks. Muvhth maehtieh dagkerh dååjrehtimmieh utnedh bielelen dam dååjredh goh dåeriesmoere jallh dah itjmies konsekvensh utnieh.
Naakenh maehtieh dam dååjredh goh mij akt nåake jïh negatijve konsekvensigujmie. Dååjresh maehtieh aaj jorkesidh tïjje doekoe.
Naakenh maehtieh dam dååjredh goh mij akt nåake jïh negatijve konsekvensigujmie. Dååjresh maehtieh aaj jorkesidh tïjje doekoe. Goerehtimmesne maam Pro Senteret tjïrrehti 2022, 45 % vaestiedin siijjieh eah lin seksuelle dahkoeh doekeme mænngan 18 jaepieh illin. Doh jeenjemes mah lin dejnie orrijamme, soptsestin sijjieh lin dejnie orrijamme dan åvteste dïhte negatijve effektem utni dej psykiske jïh/jallh fysiske healsose. Jeenjesh aaj soptsestin dah lin orrijamme dan åvteste idtjin seamma daerpiesvoetem beetnegidie jallh aevhkide utnieh.
Voerkelh daam
Noerh mah sexem låtnoeh, maehtieh daamtaj seksuelle dahkoeh darjodh jeatjah motijvine goh maam joem seksuelle jïjtjh åadtjodh.
Jis åadtjoeh daejredh akte noere sexem almetjigujmie åtna gïejgujmie eah sïjhth sexem utnedh, dellie byörh daam tematihkem bæjjese vaeltedh dejnie.
Væhtah mah vuesiehtieh almetje seksuelle dïenesjh lotne maahta årrodh almetjen leah vielie beetnegh jallh jienebh dovres aath goh sïejhme lea, jïh ij leah tjïelke gubpede beetnegh båetieh. Maahta aaj faamoebalansem voerkelidh relasjovnine mejnie jeahta satne lea, jïh mejtie mij akt mij daejrehte daate maahta lotnegetsiehkien bïjre årrodh.
Vihkele mierieh soptsestalleminie noerigujmie doekemen jïh låtnomen bïjre sexeste
Ij leah dov bïjre:
Gosse soptseste noerigujmie doekemen jïh låtnomen bïjre sexeste byöroe joekoen voerkes årrodh jïjtse domtesidie jïh åssjaldahkide tematihken bïjre. Doh ellen jeenjemes åssjaldahkh utnieh guktie lij orreme jïjtsasse sexem doekedh, jïh vihkele voerkes tsiehkiem utnedh dïhte almetje giejnie soptsesth ij lea datne, jïh dïhte maahta dam eevre jeatjahlaakan dååjredh.
Uvtieh skaamoem jïh stigmam:
Gellie åssjaldahkh jïh åvtelhaarvoeh almetji bïjre gïeh sexem duekieh jallh låtnoeh. Dah mah dejtie dååjrehtimmide utnieh dam jeenjemasth daejrieh, jïh jeenjesh daah dååjrehtimmieh tjiekieh dan åvteste billieh maam jeatjebh sijhtieh jiehtedh, jïh mah konsekvensh ræhpasvoete dååjrehtimmiej bïjre maehtieh vedtedh. Dan åvteste vihkele ij lissie skaamoem vedtedh don almetjasse giejnie soptseste. Vihkeles tjetskehke jïh ræhpas gyhtjelassh gihtjedh, jïh ij baakoeh jïh baakoetjïerth nuhtjedh mah maehtieh lissie skaamoem jïh stigmam vedtedh.
Aellieh baakoeh nuhtjh goh prostitusjovne, prostituerte, sexem doekedh, dov kråahpem doekedh jis almetje ij daah baakoeh jïjtje nuhtjedh. Utnieh jarngesne daate lea dahkoe maam satne lea dorjeme, jïh pryövh viehkiehtidh guktie dïhte jïjtje ussjedadta magkeres funksjovne daate dahkoe sov jieliedisnie åtna. Vihkielåbpoe goerehtidh mejtie dïhte lea prååsehke tsiehkesne mestie maahta tjoeperdidh, sijjeste dahkoem defineeredh goh doekeme jïh låtnome sexeste.
Årroeh åvtelhaarvoej namhtah jïh feerhmeles:
Aaj vihkele mujhtedh daate lea naakede mejnie noerh gaajhkijste tjoelijste dååjrehtimmiem utnieh, jïh hoksedh olles aerpievuekien tjoeleråållamöönsterh våaroeminie vaeltieh, jallh heteronormatijve sjædta guktie gyhtjelassh gihtjie.
Raerieh guktie jïengem tsööpkedh:
Maahta væjsehke årrodh soptsestallemem naemhtie aelkedh, «Daajram naakenh plearoeh tsiehkesne goh datne dååjrehtimmiem utnieh sexem låtnodh aevhkiej vööste»,, «Datne naakenem damth gie dam dorjeme?», «Datne dååjreme faalenassem åadtjodh sexem utnedh lotnegisnie aevhkiej vööste?», «Jienebh noerh mejtie damtem leah…» jïh vijriebasse, sijjeste gihtjedh «Datne leah?» Ij dan vaarege sjïdth dïsse gie dagke sæjhta goerehtidh mah åssjaldahkh jïh vuajnoeh datne dan tematihkese åtnah, åvtelen sov dååjrehtimmiej bïjre soptseste. Daate aaj sæjhta akte vuekie dutnjien årrodh meatodh datne daajrah daate sjugniehtåvva, jïh datne jaksoes dan bïjre soptsestidh.
Noere haarmese jallh narrahtihks sjædta?
Jis almetje giejnie soptsesth haarmese sjædta jallh narrahtihks domtoe, jïh vuesiehtimmien gaavhtan jeahta «Datne vïenhth manne leam håvra jallh?» maahta vaestiedidh jïh jiehtedh datne dan bïjre gihtjh dannasinie daajrah såemies noerh plearoeh tsiehkesne dagkerh dååjrehtimmieh utnieh, jïh datne ih maehtieh almetjasse vuejnedh mejtie dam dorjeme jallh ij. Daate sæjhta seapan tsiehkiem seadtoehtidh, jïh dïhte jearsoe sjædta datne ih våålese sutnjien vuejnieh.